სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ძირითადი წესები და პირობები. ლიცენზია

„წიაღის შესახებ” საქართველოს კანონის (1996) მიხედვით, საქართველოს წიაღი
სახელმწიფო საკუთრებაა და ყოველგვარი ქმედება, რომელიც ხელყოფს წიაღზე
სახელმწიფო საკუთრების უფლებას, აკრძალულია. ამასთან, მიწაზე საკუთრების
უფლება არ იძლევა წიაღზე საკუთრების უფლებასაც. საქართველოში წიაღით
სარგებლობა კი ფასიანია.

   სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ლიცენზია

აქართველოს ტერიტორიაზე სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება მხოლოდ
შესაბამისი ლიცენზიის შეძენის შემთხვევაშია შესაძლებელი. 2005 წლამდე,
სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებისათვის სავალდებულო იყო გარემოზე ზემოქმედების შეფასება, რისკების განსაზღვრა და შესაბამისი შემარბილებელი

ღონისძიების დაგეგმვა, რომელიც სავალდებულო იყო შესასრულებლად
ლიცენზიანთისათვის. დღეს მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, წიაღით
სარგებლობა არ საჭიროებს რაიმე სახის წინასწარ შეფასებას. ლიცენზიის შეძენა
შესაძლებელია შესაბამის აუქციონზე.
 

 სასარგებლო წიაღისეულით სარგებლობის ლიცენზია არის საჯარო დოკუმენტი,

რომლის ასლი წერილობითი მოთხოვნის საფუძველზე ხელმისაწვდომია
ლიცენზიის გამცემ ადმინისტრაციულ ორგანოში – საქართველოს გარემოსა და
ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროში და სსიპ გარემოს ეროვნული
სააგენტოში. ლიცენზიებისა და ნებართვების კანონის თანახმად, ეს ინფორმაცია
ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მოთხოვნის გარეშე გარემოსა და ბუნებრივი
რესურსების დაცვის სამინისტროს ვებ-გვერდზე, თუმცა ჯერ-ჯერობით ეს
ინფორმაცია არ ქვეყნდება.

სასარგებლო მონაცემებს:

წიაღისეულით

სარგებლობის

ლიცენზია

მოიცავს

შემდეგ

 სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ლიცენზიის ნომერი და ლიცენზიის
უწყებრივ სალიცენზიო რეესტრში გატარების თარიღი; ინფორმაცია ლიცენზიის მფლობელის შესახებ; ლიცენზიის გაცემის საფუძველი; ლიცენზიით გათვალისწინებული ტერიტორიის მდებარეობა და ფართობი; მოსაპოვებელი რესურსის სახეობა და მოცულობა; სალიცენზიო პირობები (არსებობის შემთხვევაში); ლიცენზიის მოქმედების ვადა  

.

წიაღით მოსარგებლე შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული
პირი. წიაღით მოსარგებლენი სარგებლობენ ლიცენზიაში ჩამოთვლილი ყველა
უფლებით და პასუხს აგებენ მისი პირობების დაცვაზე .

 კანონის მიხედვით, მფლობელს წიაღის უბანი სარგებლობისათვის გადაეცემა

სამთო მინაკუთვნის სახით. სამთო მინაკუთვნი – ეს არის ლიცენზიით
სივრცობრივად განსაზღვრული წიაღის ტერიტორია, რომლის ფარგლებშიც
წიაღით მოსარგებლეს ეძლევა წიაღით სარგებლობის უფლება. სამთო
მინაკუთვნი ლიცენზიის განუყოფელი ნაწილია და ავტომატურად მასთან
ერთად გაიცემა. სამთო მინაკუთვნის ფარგლებს გარეთ კი წიაღით სარგებლობა
აკრძალულია.

                 ლიცენზიანტის ვალდებულებები 

 წიაღით მოსარგებლე ვალდებულია:

 წიაღით მხოლოდ ლიცენზიით განსაზღვრული მიზნებისათვის ისარგებლოს; უზრუნველყოს წიაღისეული რესურსების რაციონალური და კომპლექსური
გამოყენება, გარემოსა და წიაღის დაცვა; დაიცვას სამუშაოთა წარმოების დროს უსაფრთხოების წესები; შეისწავლოს წიაღი კომპლექსურად, ამასთან, უზრუნველყოს შესაბამისი
დოკუმენტაციის წარმოება და შენახვა; წიაღის შესახებ, ერთიან სახელმწიფო ფონდს წარუდგინოს ნებისმიერი
დოკუმენტი მოძიებული, მოპოვებული და წიაღში დარჩენილი მარაგების,
წიაღისეულში არსებული კომპონენტების, აგრეთვე წიაღით სარგებლობის
სხვა ობიექტების შესახებ; წიაღით სარგებლობისას, იშვიათი (უნიკალური) გეოლოგიური,
პალეონტოლოგიური, არქეოლოგიური ობიექტების, მინერალური
წარმონაქმნების, მეტეორიტების განლაგების ადგილების, აგრეთვე წიაღის
ისეთი უბნების, აღმოჩენის შემთხვევაში, რომელთაც აქვს მეცნიერული,
ისტორიული, ესთეტიკური ან სხვა კულტურული მნიშვნელობა, წიაღით
მოსარგებლე ვალდებულია შეაჩეროს სამუშაოები შესაბამის უბნებზე და ამის
შესახებ აცნობოს ლიცენზიის გამცემ ადმინისტრაციულ ორგანოს. უნდა უზრუნველყოს წიაღისეული რესურსების იმგვარად გამოყენება,
რომ დაიცვას წიაღი, ატმოსფერული ჰაერი, წყალი, მიწა, ტყე, დაცული
ტერიტორიები, ისტორიული და კულტურული ძეგლები და სხვადასხვა
დანიშნულების შენობა-ნაგებობები მავნე ზემოქმედებისაგან; შეინარჩუნოს სამთო გვირაბები და ჭაბურღილები ისეთ მდგომარეობაში, რომ
მომავალში შესაძლებელი იყოს მათი გამოყენება; დაიცვას და საჭიროების შემთხვევაში, უსაფრთხო და გამოსაყენებელ
მდგომარეობაში მოიყვანოს წიაღით სარგებლობის შედეგად დაზიანებული
მიწის ნაკვეთები და შეასრულოს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი
სხვა მოთხოვნები. 

   წიაღით სარგებლობის დასრულების ან წიაღით სარგებლობის სხვა მიზეზით
შეწყვეტის შემდგომ, წიაღით სარგებლობის პერსპექტივის არარსებობის
შემთხვევაში, სარეკულტივაციო და საკონსერვაციო სამუშაოების ჩატარება
ეკისრება წიაღით მოსარგებლეს.
სასარგებლო წიაღისეულის საბადოს დაზიანების, ან წიაღით სარგებლობასთან
დაკავშირებულ სამუშაოთა მოქმედების ზონაში მომუშავე ან მცხოვრები
ადამიანების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხის შექმნის შემთხვევაში,
წიაღით სარგებლობის ლიცენზია შესაძლოა გაუქმდეს. 

 
ლიცენზიის გაუქმება ავტომატურად იწვევს სამთო, გეოლოგიურ და მიწის მინაკუთ-
ვნებზე ლიცენზიის მფლობელის უფლებათა გაუქმებას. იმ შემთხვევაში, თუ სამთო,
გეოლოგიურ და მიწის მინაკუთვნებზე განთავსებული მიწისზედა და მიწისქვეშა ნა-
გებობათა მოშლა საფრთხეს არ უქმნის წიაღის დაცვას, წიაღის ყოფილ მოსარგებ-
ლეს უფლება აქვს, დადგენილ ვადებში გაასხვისოს ის, წიაღით ახალ მოსარგებლეზე
ან განახორციელოს მათი დემონტაჟი. ხოლო, თუ მიწისზედა და მიწისქვეშა ნაგებო-
ბების დემონტაჟი საფრთხეს უქმნის წიაღის დაცვას, უნდა განახორციელოს მათი ფი-
ნანსური და ფიზიკური ლიკვიდაცია არსებული წესებისა და ნორმების შესაბამისად.

წიაღის შესახებ” საქართველოს კანონის თანახმად, წიაღით სარგებლობა
ნებადართულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი დაცულია მოსახლეობის,
განსაკუთრებით კი დასაქმებულ მუშაკთა ჯანმრთელობა და სიცოცხლე.


წიაღით სარგებლობასთან დაკავშირებულ სამუშაოთა უსაფრთხოდ ჩასატარებლად, დაცული უნდა შემდეგი მოთხოვნები:

• სამუსაოზე უნდა დაიშვებოდნენ  მხოლოდ შესაბამისი სპეციალური მომზადებისა და კვალიფიკაციის მუშაკები.
• სამთოდაბურღვით სამუშაოებზე დასაქმებული ადამიანები უზრუნველყოფილი უნდა იყვნენ სპეციალური ტანსაცმლით, დაცვის ინდივიდუალური და კოლექტიური საშუალებებით; საქმიანობის დროს გამოყენებული უნდა იყოს , ისეთი მეთოდები , მასალები, ტექნოლოგიური და ტექნიკური საშუალებები, რომლებიც უსაფრთხოების დადგენილ წესებს აკმაყოფილებს.
• სამთო გვირაბებში მტვრის,ფეთქებადსაშიში აირებისა და ჟანგბადის შემცველობაზე უნდა დამყარდეს სისტემატური კონტროლი; 
• წიაღით სარგებლობისას უნდა დამუშავდეს და გატარდეს გარემოზე ყველა სახის მავნე ზემოქმედების თავიდან ასაცილებელი, დასაშვებ ნორმამდე დაშვებული შემამცირებელი ღონისძიებები; უნდა შემუშავდეს საშიში და ავარიული სიტუაციების თავიდან აცილების და ლიკვიდაციებიის ღონისძიებათა  დაგეგმვა და განხორციელება.
• დასაქმებულთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საფრთხის შექმნის
  შემთხვევაში, უნდა განხორციელდეს სამუშაოთა შეჩერება და ადამიანების
  გამოყვანა უსაფრთხო ადგილზე, ასევე უნდა გატარდეს საფრთხის
  ლიკვიდაციისათვის საჭირო ღონისძიებები; 
•   სამუშაოთა ჩატარებისას მხოლოდ ისეთი მანქანები, მოწყობილობები და
  მასალები უნდა გამოიყენებოდეს, რომლებიც უსაფრთხოების წესების
  ნორმების მოთხოვნებს აკმაყოფილებს; 
•   უნდა მოხდეს ფეთქებად ნივთიერებათა და ასაფეთქებელ
  საშუალებათა აღრიცხვა, სათანადო შენახვა და ხარჯვა, აგრეთვე მათი
  უსაფრთხო და სწორი გამოყენება.  

წიაღით მოსარგებლეთა მიერ უსაფრთხოების წესებისა და ნორმების დაცვის
უზრუნველყოფისათვის, პასუხისმგებლობა ეკისრებათ შესაბამის საწარმოთა,
დაწესებულებათა და ორგანიზაციათა ხელმძღვანელებს. 

 წიაღით სარგებლობასთან დაკავშირებულ სამუშაოთა ხელმძღვანელები, საამისოდ

უფლებამოსილი სხვა თანამდებობის პირები ვალდებული არიან წარმოებაში
დასაქმებულ მუშაკთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის უშუალო საფრთხის
შექმნისას დაუყოვნებლივ შეაჩერონ სამუშაოები და უზრუნველყონ მათი
უსაფრთხო ევაკუაცია; ხოლო, იმ შემთხვევაში, თუ საფრთხე ემუქრებათ წიაღით
სარგებლობასთან დაკავშირებულ სამუშაოთა გავლენის ზონაში მცხოვრებლებს,
შესაბამისი წიაღით მოსარგებლეები ვალდებული არიან, შექმნილი საფრთხის
შესახებ შეატყობინონ სათანადო უფლებამოსილ ორგანოებს.

   ასევე, წიაღით მოსარგებლე ვალდებულია, დადგენილი წესის შესაბამისად,
შექმნას სამთო-სამაშველო სამსახური ან ხელშეკრულების საფუძველზე
ისარგებლოს სპეციალიზებული სამთო-სამაშველო ნაწილების მომსახურებით
სამთო გვირაბებზე

     წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო კონტროლი და                                         ზედამხედველობა 

წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო კონტროლს ახორციელებს სახელმწიფო სახელმწიფოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპრტამენტი. ხოლო, წიაღით სარგებლობასტან დაკავშირებულსამუშაოთა უსაფრთხოებაზე სახელმწიფო ზედამხედველობას საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტო უზრუნველყოფს.

წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო კონტროლსა და ზედამხედველობას
ექვემდებარება: 

•   წიაღის და წიაღით სარგებლობის სამუშაოთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; 
•   წიაღით სარგებლობის ობიექტების კონსერვაცია და ლიკვიდაცია; 
•   წიაღით სარგებლობის კანონიერების და ლიცენზიით გათვალისწინებული
  პირობების დაცვა; 
•   წიაღით სარგებლობის ნებისმიერ სტადიაში წიაღით სარგებლობის
  სტანდარტების, ნორმებისა და წესების მოთხოვნათა შესრულება; 
•   წიაღის შესწავლის მიმართულება, მეთოდიკა, კომპლექსურობა და ხარისხი; 
• წიაღით სარგებლობის დროს, სამუშაოთა უსაფრთხო წარმოების წესებისა და
  ნორმების დაცვა;
•   მ ღონისძიებათა სისწორე და დროულობა, რომელიც უზრუნველყოფს   მოსახლეობის უსაფრთხოებას, ბუნებრივი გარემოს, ისტორიისა და კულტურის
  ძეგლების, შენობებისა და ნაგებობების, მოქმედი და დაკონსერვებული
  სამთო გვირაბებისა და ჭაბურღილების დაცვას წიაღით სარგებლობასთან
  დაკავშირებულ სამუშაოთა მავნე ზეგავლენისაგან; 
•   სამთო გვირაბებში, მიწის ზედაპირზე და წყლის ობიექტებში ნავთობის, გაზისა
  და მიწისქვეშ დასაცავად შენახული სხვა ნივთიერებისა და მასალების, წიაღში
  ჩაშვებული ჩამდინარე წყლების, წიაღში ჩამარხული მავნე ნივთიერებებისა
  და წარმოების ნარჩენების გაჟონვის თავიდან აცილებას.  

„ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ” კანონის მოთხოვნის შესაბამისად,
ლიცენზიის გამცემი კონტროლს ახორციელებს მხოლოდ სალიცენზიო
პირობების შესრულების შერჩევითი შემოწმებით ან/და ლიცენზიის
მფლობელის მიერ რეგულარული ანგარიშგებით. ლიცენზიის მფლობელი
ვალდებულია ყოველწლიურად, 1-ლი აპრილიდან 1-ლ მაისამდე ლიცენზიის
გამცემ ადმინისტრაციულ ორგანოს წარუდგინოს წერილობითი ანგარიში. თუ
წარმოდგენილი ანგარიშიდან ნათლად არ ჩანს, ან საერთოდ არ ჩანს სალიცენზიო
პირობების დაცვის ფაქტი, ლიცენზიის გამცემი უფლებამოსილია მიმართოს
ლიცენზიის მფლობელს და მოითხოვოს სალიცენზიო პირობების გონივრულ
ვადაში დაცვის შესრულების დამადასტურებელი ინფორმაცია. თუკი, ლიცენზიის
მფლობელი დადგენილ ვადაში არ წარადგენს მოთხოვნილ ინფორმაციას, მის
მიმართ გატარდება შესაბამისი სანქციები.
ლიცენზიის გამცემს უფლება აქვს შეამოწმოს მხოლოდ სალიცენზიო პირობების
შესრულების მდგომარეობა და არ აქვს უფლება შეამოწმოს ან მოითხოვოს
ინფორმაცია ისეთი გარემოებების შესახებ, რომელსაც არ აქვს უშუალო კავშირი
სალიცენზიო პირობების დაცვასთან.
ლიცენზიის გამცემი ვალდებულია შერჩევითი შემოწმების დასრულების შემდეგ,
შეადგინოს შესაბამისი შემოწმების აქტი, რომელიც წარმოადგენს საჯარო
დოკუმენტს და წერილობითი მოთხოვნის საფუძველზე ხელმისაწვდომია გარემოსა
და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროში.
ლიცენზიის გამცემს საკუთარი ინიციატივით სალიცენზიო პირობების
შესრულების შემოწმება შეუძლია კალენდარული წლის განმავლობაში მხოლოდ
ერთხელ; და ნებისმიერი პირის მიერ უწყებაში წარდგენილი საჩივრის საფუძველზე
სალიცენზიო პირობების დარღვევის შესახებ ვარაუდის ყველა შემთხვევაში.
წიაღის მოპოვებასთან დაკავშირებული ტექნიკური რეგლამენტები
„მადნეული და არამადნეული საბადოების მიწისქვეშა წესით დამუშავების
შესახებ” ტექნიკური რეგლამენტი ადგენს მოთხოვნებს უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად და სავალდებულოა საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული
ყველა საწარმოსათვის, რომელიც აპროექტებს, აშენებს, არემონტებს ან
ექსპლუატაციას უწევს მადნეული და არამადნეული საბადოების მაღაროებს.
რეგლამენტებში მოცემულია ინფორმაცია მაღაროში დასაქმებული მუშა-
მოსამსახურეთათვის უსაფრთხო და ჯანსაღი შრომის პირობების დაცვის შესახებ.
ამასთან, თავად მაღაროს უსაფრთხოების, გვირაბების გაყვანის, საწმენდი
სამუშაოების, მაღაროში მუშებისა და ნედლეულის ტრანსპორტირების დროს
სავალდებულოდ დასაცავი უსაფრთხოების წესების შესახებ. 

 კარიერებზე დასაქმებული მუშახელის, მოსახლეობისა და ზოგადად კარიერის

უსაფრთხოების შესახებ წესებს ადგენს ტექნიკური რეგლამენტი „კარიერების
უსაფრთხოების შესახებ”. კერძოდ, რეგლამენტში მოცემულია ინფორმაცია:
კარიერების მუშაობის პროცესში ხელმძღვანელთა და დასაქმებულთა
ვალდებულებების, ღია სამთო, სანაყარო, გადამტვირთავი სამუშაოების
წარმოებისას სავალდებულო მოთხოვნებისა და კარიერების უსაფრთხო
ექსპლუატაციის შესახებ. ნახშირის შახტებში დასაქმებული მუშახელის, მოსახლეობისა და მიმდებარე

გარემოს უსაფრთხოების შესახებ მოთხოვნებს ადგენს ტექნიკური რეგლამენტი
„ნახშირის შახტების უსაფრთხოების შესახებ”. კერძოდ, რეგლამენტში მოცემულია
ინფორმაცია: ნახშირის შახტებში მუშაობის პროცესში ხელმძღვანელთა და
დასაქმებულთა ვალდებულებების, გვირაბების გაყვანისა და გამაგრების, შახტების
საწმენდი, შახტების განიავების სამუშაოების წარმოებისას სავალდებულო
მოთხოვნებისა და მისი უსაფრთხო ექსპლუატაციის შესახებ.  ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის მოხსნის, შენახვის, გამოყენების და რეკულტივაციის
წესებს, ადგენს ტექნიკური რეგლამენტი „ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის მოხსნის,
შენახვის, გამოყენებისა და რეკულტივაციის შესახებ”. რეგლამენტი ვრცელდება
ყველა კატეგორიისა და სტატუსის მქონე მიწებზე და მისი შესრულება
სავალდებულოა ყველა ფიზიკური და იურიდიული პირისათვის. რეგლამენტის
მიზანია, ქვეყნის ტერიტორიაზე არსებული მიწის რესურსების დაცვა, მისი
რაციონალურად გამოყენება; ამასთან, დაბინძურებული და დეგრადირებული
ნიადაგის ნაყოფიერების აღდგენა და რეკულტივაციის (ტექნიკური, ბიოლოგიური)
მეთოდების განსაზღვრა. ფეთქებადი მასალებით საამფეთქებლო სამუშაოების წარმოებისას უსაფრთხოების
მოთხოვნებს კი ადგენს ტექნიკური რეგლამენტი „საამფეთქებლო სამუშაოების
უსაფრთხოების შესახებ”.